Wali weebuuzizzaako eccupa z’obuveera bw’okozesa buli lunaku gye zikolebwamu? Eccupa z’obuveera zifuuse ekitundu ekikulu mu mbeera z’abantu ez’omulembe guno, nga buli mwaka zikolebwa obuwumbi n’obuwumbi. Okuva ku by’okunywa okutuuka ku bintu eby’okwerabirira, ebitereke bino ebikozesebwa mu ngeri nnyingi bikozesebwa mu ngeri ez’enjawulo.
Mu kiwandiiko kino, tujja kwetegereza nnyo ebyafaayo ebisikiriza eby’obuveera n’okunoonyereza ku bukulu bwabyo mu bulamu bwaffe obwa bulijjo. Tujja kuwa n’okulambika enkola y’okukola eccupa z’obuveera, okuva ku bikozesebwa ebisookerwako okutuuka ku kintu ekiwedde.
Enkulaakulana y’obucupa bw’obuveera .
Okukula amangu kwa Polyester Plastics .
Polyester Plastics yavaayo mu 1833. Enkyusa ezasooka zaakozesebwa nga varnish ez’amazzi. Mu 1941, abakugu mu by’eddagala mu DuPont baakola PET, ekika kya polyester. Kyatwala emyaka mingi PET okufuuka obuveera obugenda mu bucupa.
Ebikulu ebikulu mu kukulaakulanya eccupa z’ebisolo by’omu nnyumba n’obuveera .
Olugendo lwa Pet lwatandika ku ntandikwa y’ekyasa eky’amakumi abiri. Emyaka gya 1970 gyali gya nkyukakyuka. Nathaniel C. Wyeth ow’e Dupont yayiiya eccupa y’obuveera ng’akozesa enkola y’okufuuwa. Obuyiiya buno bwakwata ku nsonga nga ebisenge ebitali bituufu n’ensingo ezitali za bulijjo, nga zikyusa amakolero.
Ebika by'obuveera ebikozesebwa mu kukola eccupa .
Bwe kituuka ku kukola obuveera, obuveera bwonna tebutondebwa nga bwenkana. Ebika by’obuveera eby’enjawulo birina eby’obugagga eby’enjawulo ebibifuula ebisaanira okukozesebwa mu ngeri ez’enjawulo. Ka twekenneenye ennyo obuveera obusinga okukozesebwa mu kukola eccupa.
Polyethylene terephthalate (ekisolo ky’omu nnyumba) .
PET y’esinga okwettanirwa okukola obucupa bw’obuveera. Ezitowa nnyo, ewangaala ate nga ya kirasitaalo. Ebintu bino bigifuula nnungi nnyo okupakinga ebyokunywa, emmere, n’ebintu ebiyamba omuntu okwerabirira.
Eccupa z’ebisolo by’omu nnyumba nazo ziddamu okukozesebwa. Ziyinza okusaanuuka ne ziddamu okulumbibwa ne zifuuka eccupa empya oba ebintu ebirala. Kino kiyamba okukendeeza ku kasasiro n’okukuuma eby’obugagga.
Polyethylene ow’amaanyi (HDPE) .
HDPE ye kaveera akalala aka bulijjo akakozesebwa mu kukola eccupa. Kimanyiddwa olw’amaanyi gaayo, okuwangaala, n’okuziyiza eddagala. Ebintu bino bigifuula esaanira okupakinga ebyuma ebiyonja amaka, eby’okunaaba, n’ebintu ebikolebwa mu makolero.
Eccupa za HDPE nazo zisobola okuddamu okukozesebwa. Ziyinza okufuulibwa eccupa empya, embaawo ez’obuveera, oba n’ebikozesebwa mu kifo we bazannyira. Obuyinza buno obw’okukola ebintu bingi bufuula HDPE okulonda abantu bangi eri abakola ebintu bingi.
Polyvinyl chloride (PVC) .
PVC kiveera ekikaluba oluusi ekikozesebwa mu kukola eccupa. Kimanyiddwa olw'okutegeera obulungi n'okuziyiza amafuta n'amasavu. Engeri zino zigifuula esaanira okupakinga ebintu eby’okwerabirira nga shampoo ne loosi.
Wabula PVC erina ebizibu ebimu. Kiyinza okufulumya eddagala mu biri mu ccupa naddala ng’ofunye ebbugumu oba omusana. Kino kireetedde abakola ebintu bingi okuggyawo PVC nga bawagira ebirala eby’obukuumi.
Polyethylene (LDPE) .
LDPE ye pulasitiika ekyukakyuka era nga etera okukozesebwa okukola obucupa bwa squeeze. Kigonvu, kizitowa era kyangu okubumba mu ngeri ez’enjawulo. Ebintu bino bigifuula nnungi nnyo okupakinga ebirungo, ssoosi, n’ebintu ebirala ebyetaaga okugabibwa mu ngeri ennyangu.
Wabula LDPE erina ebimu ku bikoma. Si kya maanyi oba kiwangaala nga obuveera obulala nga HDPE oba PET. Era erina ekifo eky’okusaanuuka ekya wansi, ekiyinza okukomya enkozesa yaayo mu nkola ezimu.
Enkola y’okukola obucupa bw’obuveera .
Wali weebuuzizza engeri eccupa ezo ez’obuveera ezisangibwa buli wamu gye zikolebwamu? Enkola eno ekwata ku kemiko, yinginiya, n’akatono ku bulogo. Katuyingire mu nsi yonna n'okubbira mu nsi y'okukola obuveera!
Polymerization ya PET .
Ennyinyonnyola y’omutendera ku mutendera .
Byonna bitandikira ku ethylene glycol ne terephthalic acid. Eddagala lino ebbiri lye lizimba PET (polyethylene terephthalate).
Eddagala lino litabulwa ne libuguma mu riyaaktori. Ebbugumu lituuka ku 530°F (277°C).
Wansi w’ebbugumu eringi ne puleesa, eddagala likola. Zikola enjegere empanvu eza molekyu z’ebisolo by’omu nnyumba.
Olwo ekisolo ky’omu nnyumba kinyogozebwa ne kisalibwamu obukuta obutonotono. Ebikuta bino bye bikozesebwa mu kukola eccupa.
Ebikolwa by’eddagala ebizingirwamu .
Enkola egatta ethylene glycol ne terephthalic acid eyitibwa condensation polymerization.
Eddagala bwe likola, lifulumya molekyu z’amazzi. Eno y’ensonga lwaki kiyitibwa ‘condensation reaction’.
Enzirukanya eno ebeerawo mu kifo ekitaliimu kintu kyonna. Kino kiyamba okugoba amazzi n’okukuuma ekisolo ky’omu nnyumba nga kiyonjo.
Okutondebwa kwa preforms .
Preforms kye ki?
Preforms ze mutendera gw’abaana abawere ogw’obuveera. Zino ntono, ebitundu by’omu nnyumba eby’ekika kya test-tube.
Bw’oba wali olabye eccupa y’akaveera ng’erina ensingo eriko obuwuzi, ensingo eyo yali kitundu ku preform.
engeri preforms gyezikolebwamu .
Ebikuta by’ebisolo by’omu nnyumba bibuguma okutuusa lwe bisaanuuka ne bifuuka amazzi amanene era aga siriya.
Ekisolo kino eky’omu nnyumba ekisaanuuse kifuyirwa mu kibumba ekisookerwako.
Ekibumbe kinyogozebwa mangu, ne kinyweza ekisolo ky’omu nnyumba mu ngeri y’ekintu ekisookerwako.
Preforms zigobwa mu kibumba, nga zeetegese okugenda ku mutendera oguddako.
Enkola ezimanyiddwa ennyo ez’okubumba obucupa bw’obuveera .
Eccupa z’obuveera zijja mu ngeri zonna ne sayizi. Okuva ku ccupa y’amazzi amawombeefu okutuuka ku nkula enzibu ez’ekintu ekiyitibwa shampoo, buli kimu kiva mu yinginiya omutuufu. Ku mutima gw’enkola eno waliwo enkola ez’enjawulo ez’okubumba, buli emu ng’erina amaanyi gaayo n’okukozesebwa kwayo.
Okubumba okufuuwa okufuluma (EBM) .
Ennyonyola y’enkola:
Ekiveera ekisaanuuse kifulumizibwa mu ttanka erimu ekituli ekiyitibwa parison .
Parison ekwatibwa mu kibumba n’efuumuulwa n’empewo .
Parison efukumuddwa etwala ekifaananyi ky’ekibumbe, n’ekola eccupa .
Ebirungi n’ebikoma:
EBM ya mangu era ekola bulungi, nnungi nnyo mu kukola ebintu bingi .
Kiyinza okukola obucupa obulina emikono oba ebifaananyi ebirala ebizibu .
wabula, erina obutuufu obutono okusinga enkola endala .
Resins ezisaanira ku EBM:
Okubumba okufuuwa empiso (IBM) .
Okukuba empiso ey’omutendera gumu n’ebiri:
Mu IBM ey’omutendera gumu, preform ekolebwa n’efuuwa mu ccupa mu nkola emu egenda mu maaso .
IBM ey’emitendera ebiri eyawula okutondebwa kwa preform n’okufuuwa eccupa .
Two-Step ekkiriza okutereka n'okutambuza preforms .
Emigaso n’ebizibu:
IBM ekola eccupa ezirina obuwanvu bw’ekisenge obutakyukakyuka n’ensingo entuufu .
Kirungi okukola obucupa obutono, obujjuvu .
Wabula, egenda mpola okusinga EBM ate nga tetuukira nnyo ku ccupa ennene .
Okusaba kwa IBM:
IBM etera okukozesebwa mu bidomola eby’obujjanjabi n’eby’okwewunda .
Era ekozesebwa ku ccupa ezeetaaga okuyisa obulungi ennyo, nga screw-top bottles .
okugolola okufuuwa okubumba (SBM) .
Enkola Okulambika:
Preform ebuguma ate oluvannyuma n’egololwa n’omuggo .
Mu kiseera kye kimu, empewo eya puleesa enkulu efuuwa preform .
Okugolola n’okufuuwa biwa eccupa obuwanvu n’amaanyi .
Ebirungi ebiri mu SBM:
SBM efulumya obucupa obutangaavu, obw’amaanyi, obutono .
Okugolola kukwataganya molekyu z’obuveera, okutumbula eby’obugagga by’eccupa .
Resins ezikwatagana ne SBM:
Okukuba empiso .
Ebifaananyi by’ebintu ebikoleddwa mu mpiso:
Okubumba empiso kukola eccupa entuufu era enzijuvu .
Ekozesebwa ku nkoofiira, ebibikka, n'ebitundu ebirala ebikaluba .
Eccupa ezikoleddwa mu mpiso zitera okuba n’ebisenge ebinene era nga tezitangaala .
Resins ezikozesebwa mu kubumba empiso:
Co-extrusion for eccupa za layeri eziwera .
Tekinologiya omupya ow’okufuuwa eccupa:
Co-extrusion egatta layers eziwera ez'obuveera obw'enjawulo .
Buli layeri eyamba eby’obugagga ebitongole, nga ebiziyiza oxygen oba obukuumi bwa UV .
Emigaso gy’eccupa ezirina emitendera mingi:
Enkola n’enkozesa eyinza okubaawo:
Okukakasa n'okugezesa omutindo .
Eccupa z’obuveera ziyinza okulabika ng’ennyangu, naye nnyingi ezigenda mu maaso okukakasa nti tezirina bulabe era nga zeesigika. Awo we wava okukakasa okw’omutindo n’okugezesebwa.Tunoonyereze ebimu ku bigezo ebikakali eccupa ze ziyitamu nga tezinnaba kutuuka mu ngalo zo.
Okugezesa okukwata ku kuziyiza .
Engeri gye kikolebwamu .
Eccupa zijjula amazzi olwo ne zisuulibwa okuva mu buwanvu obw’enjawulo .
Obugulumivu n’okulungamya bifugibwa n’obwegendereza okukoppa ebikosa eby’ensi entuufu .
Oluvannyuma lw’okugwa, obucupa bukeberebwa oba bufuuse enjatika, okukulukuta oba okwonooneka okulala .
Lwaki kikulu .
Eccupa zitera okuba n’olugendo oluzibu okuva mu kkolero okutuuka mu maka go .
Ziyinza okusuulibwa nga zipakiddwa, okusindika, oba sitokisi .
Okugezesa okukuba-okuziyiza kukakasa nti obucupa busobola okuwangaala mu bikonde bino n’okugwa .
Okugezesa puleesa .
Engeri gye kikolebwamu .
Eccupa zijjula empewo oba amazzi aganyigirizibwa .
Puleesa eri munda mu ccupa yeeyongera mpola .
Abakugu balondoola eccupa eno okulaba oba tewali kabonero konna akalaga nti situleesi oba okulemererwa .
Lwaki kikulu .
Eccupa nnyingi naddala ez’ebyokunywa ebirimu kaboni, ziri ku puleesa buli kiseera .
Singa eccupa tesobola kugumira puleesa eno, eyinza okubwatuka oba okukulukuta .
Okugezesa puleesa kuzuula ebifo byonna ebinafu mu dizayini oba okukola eccupa .
Okugezesa okuyita .
Engeri gye kikolebwamu .
Eccupa zijjula omutabula gwa ggaasi ogw’enjawulo .
Olwo ne bazisiba ne ziteekebwa mu mbeera efugibwa .
Ekiseera bwe kigenda kiyitawo, abakugu bapimira enkyukakyuka yonna mu butonde bwa ggaasi munda mu ccupa .
Lwaki kikulu .
Ebintu ebimu, nga bbiya oba omubisi, bisobola okwonooneka olw’oxygen .
Singa eccupa eba eyitiridde, omukka gwa oxygen gusobola okuyingira n’oyonoona ebirimu .
Okugezesa okuyita mu kuyita .
Okwekebejja obwerufu .
Engeri gye kikolebwamu .
Eccupa ziteekebwa mu maaso g’ensibuko y’ekitangaala eyakaayakana .
Abakugu oba enkola ezikola mu ngeri ey’otoma banoonya enfuufu yonna, obutundutundu oba obulema obulala .
Eccupa ezitatuukana na mutindo gwa clarity zigaaniddwa .
Lwaki kikulu .
Ku bintu bingi, endabika y’eccupa kumpi kikulu nnyo ng’omulimu gwayo .
Bakasitoma baagala okulaba ekintu munda, era obulema bwonna obuli mu ccupa buyinza okuba nga bukola .
Okukebera obwerufu kiyamba okukakasa nti buli ccupa etuukana n’omutindo gw’obulungi .
Mu bufunzi
Okutegeera engeri obuveera gye bukolebwamu kikulu nnyo. Twanoonyereza ku nkulaakulana y’obucupa bw’obuveera. Enkulaakulana eyasooka n’ebintu ebikulu byalaga omulimu gwa PET.
Twagenda mu maaso n’okubunyisa ebika by’obuveera ebikozesebwa mu bidomola. PET, HDPE, PVC, ne LDPE buli emu erina eby’obugagga eby’enjawulo n’enkozesa.
Enkola y’okukola yali mu bujjuvu mu mitendera. Okukola polimeeri, okutonda nga tebannaba kukola, n’obukodyo obw’enjawulo obw’okubumba byannyonnyolwa.
Okumanya enkola eno kituyamba okusiima obuzibu obuli emabega w’eccupa y’akaveera ennyangu. Era kiggumiza obukulu bw’okuddamu okukola ebintu n’enkola ezisobola okuwangaala.
