Obuveera bwa mono-material kye ki?

Wali weebuuzizza engeri gye tuyinza okukendeeza ku kasasiro w’obuveera n’engeri gye kikwata ku butonde bw’ensi? Eky’okuddamu kiyinza okubeera mu buveera obukola ebintu ebimu.

Mu myaka egiyise, okweraliikirira okweyongera ku bucaafu obuva mu buveera kuleetedde okunoonya ebirala ebisobola okuwangaala okusinga obuveera obw’ennono. Obuveera bwa mono-material buzze buvaayo ng’ekiyinza okugonjoola ekizibu kino.

Mu post eno, ojja kuyiga ku ndowooza ya mono-material plastics, obukulu bwazo, n'omulimu gwazo mu kuddamu okukola.

Obuveera bwa mono-material kye ki?

Obuveera obukozesebwa mu kukola ebintu (mono-material plastic) kye kika ky’akaveera akakolebwa mu kintu kimu. Kino kitegeeza nti ekintu kyonna kirimu ekika kya pulasitiika kimu.

Ku luuyi olulala, obuveera obukola ebintu bingi bukolebwa mu bintu eby’enjawulo. Batera okugatta ebika by’obuveera eby’enjawulo oba okutabula obuveera n’ebintu ebirala nga bbaasa oba endabirwamu.

Enjawulo enkulu wakati w’obuveera obumu n’obw’ebintu ebingi eri mu kuddamu okukozesebwa kwazo. Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) kyangu okuddamu okukola kubanga tekyetaagisa kwawulwamu bitundu bya njawulo. Kino kifuula enkola y’okuddamu okukola ebintu okukola obulungi era nga tesaasaanya ssente nnyingi.

Okwawukana ku ekyo, okuddamu okukola obuveera obw’ebintu ebingi kizibu. Kyetaaga okwawula ebintu eby’enjawulo, ebiyinza okutwala obudde n’amaanyi. Mu mbeera ezimu, ebikozesebwa biyinza okuba nga bizibu nnyo okwawula, ekizifuula ebitasobokera ddala kuddamu kukola.

Emigaso gy’okukozesa obuveera bwa mono-material .

Enkola ennyangu ey’okuddamu okukola ebintu .

Ekimu ku bikulu ebirungi ebiri mu buveera bwa mono-material ye nkola yaayo ennyangu ey’okuddamu okukola ebintu. Okwawukana ku buveera obukola ebintu bingi, obuveera obukola ebintu ebimu tebwetaaga kwawulwamu bitundu bya njawulo nga tonnaba kuddamu kukola. Kino kifuula enkola y’okuddamu okukola ebintu mu ngeri ey’enjawulo, ekola bulungi, era nga tekola maanyi mangi.

Ensimbi ezisaasaanyizibwa ku nsimbi .

Enkola ennyangu ey’okuddamu okukola ebintu eby’obuveera mu mubiri (mono-material plastics) nayo ereeta okukekkereza ku nsimbi. Kyetaaga amaanyi matono ate eby’obugagga ebitono okuddamu okukola obuveera obumu obw’omubiri bw’ogeraageranya n’obw’ebintu ebingi. Okukendeeza kuno mu nsaasaanya y’okuddamu okukola ebintu kiyinza okuba eky’amaanyi eri bizinensi n’ebifo eby’okuddamu okukola ebintu.

Emiganyulo gy’obutonde bw’ensi .

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) birina ekigere kya kaboni wansi okusinga obuveera obukola ebintu bingi. Ziwagira okutondebwawo kw’ebyenfuna ebyekulungirivu, ng’ebikozesebwa bikuumibwa nga bikozesebwa okumala ebbanga nga bwe kisoboka. Nga tukozesa obuveera obukola ebintu ebimu, tusobola okukendeeza ku kasasiro w’obuveera n’okukendeeza ku butonde bw’ensi obuva mu kukola obuveera n’okusuula.

Emigaso gya bizinensi .

Okukozesa obuveera obukola ebintu ebimu nakyo kisobola okuganyula bizinensi. Kiyinza okulongoosa ekifaananyi kyabwe eky’ekika n’okusikiriza abaguzi abamanyi obutonde bw’ensi. Ng’obwetaavu bw’okupakinga obuwangaazi bweyongera, amakampuni agakola obuveera obumu ebintu ebimu gayinza okufuna enkizo mu kuvuganya. Okugatta ku ekyo, okukozesa obuveera obumu obw’omubiri (mono-material plastics) kiyinza okukendeeza ku bulabe bw’okugabira abantu ebintu ebikwatagana n’okunoonya ebintu ebingi.

Ebika ebimanyiddwa ennyo eby’obuveera obuyitibwa mono-material plastics .

Polyethylene (PE) .

PE ya buveera buzito, buwangaala ate nga buziyiza obunnyogovu. Etera okukozesebwa mu bintu ebipakiddwa, eccupa, ne firimu. Emigaso gy’okukozesa PE mulimu okuddamu okugikozesa, okukendeeza ku nsimbi, n’okukozesa ebintu bingi.

Obubonero:

• Obuzito obutono .

• Ewangaala .

• Okugumira obunnyogovu .

Enkozesa:

• Ebikozesebwa mu kupakira .

• Eccupa .

• Firimu .

Polypropylene (PP) .

PP ye pulasitiika endala enyangu ate nga ewangaala. Kimanyiddwa olw'obwerufu n'okuziyiza obunnyogovu. PP etera okukozesebwa mu kupakinga emmere, engoye, n’ebitundu by’emmotoka. Emigaso gyayo mulimu okuddamu okukozesebwa, okukendeeza ku nsimbi, n’ebintu ebiziyiza ebbugumu.

Obubonero:

• Obuzito obutono .

• Ewangaala .

• Okutangaala

• Okugumira obunnyogovu .

Enkozesa:

• Okupakinga emmere .

• Eby’okwambala .

• Ebitundu by'emmotoka .

Polyethylene terephthalate (ekisolo ky’omu nnyumba) .

PET ya pulasitiika etangaavu ate nga nnyangu. Ekozesebwa nnyo mu kupakinga emmere n’ebyokunywa naddala mu bidomola. PET esobola okuddamu okukozesebwa era erina ebiziyiza ebirungi, ekigifuula esaanira okukuuma emmere n’ebyokunywa.

Obubonero:

• Okutangaala

• Obuzito obutono .

• Ebintu ebirungi eby'okuziyiza .

Enkozesa:

• Okupakinga emmere n'ebyokunywa .

• Eccupa .

Polystyrene (PS) .

PS ye pulasitiika ekola ebintu bingi ng’esobola okukaluba oba okufuumuuka. Kimanyiddwa olw'ebintu byakyo eby'okuziyiza ebbugumu n'amaloboozi. PS etera okukozesebwa mu kusiba ebintu mu ngeri ey’obukuumi, okupakinga emmere, n’ebintu ebikozesebwa omulundi gumu. Emigaso gyayo mulimu okuddamu okukozesebwa, obuzito obutono, n’okuziyiza.

Obubonero:

• Okuziyiza ebbugumu .

• Okuziyiza amaloboozi .

• Obuzito obutono .

• Egumikiriza .

Enkozesa:

• Okupakinga obukuumi .

• Okupakinga emmere .

• Ebintu ebikozesebwa ku mmeeza ebikozesebwa omulundi gumu .

Ebikoma n'okusoomoozebwa .

Ebikoma ku mirimu .

Obuveera bwa mono-material buyinza okuba n’obuzibu obumu obw’emirimu bw’ogeraageranya n’ebintu ebikozesebwa. Okugeza, bayinza obutawa ddaala lye limu ery’obukuumi bw’ebiziyiza oba eby’ebyuma ng’okupakinga okw’emitendera mingi. Kino kiyinza okukosa omutindo gw’ebintu n’obulamu bw’ebintu.

Okusobola okukola ku nsonga zino, abanoonyereza bakola eby’okugonjoola ebizibu ebiyiiya. Enkola emu kwe kukozesa resin solutions ng’ebizigo ku buveera obukola ebintu ebimu. Kino kiyinza okutumbula omulimu gwazo nga tekyetaagisa layers oba ebikozesebwa ebirala.

Ebikoma ku dizayini .

Emabegako, obuveera obumu obw’omubiri (mono-material plastics) bwalabibwa ng’obuyinza okukoma ku dizayini. Zaali zitwalibwa ng’ezitali za bulijjo okusinga okupakinga multi-layer, ekiyinza okuyingizaamu ebintu eby’enjawulo ku mirimu egy’enjawulo n’obulungi.

Kyokka, obuyiiya obw’akaseera kano busoomoozezza endowooza eno. Abakola dizayini kati bagezesa engeri empya ez’okukolamu ebintu ebisikiriza era ebikola ku bintu ebimu. Bano banoonyereza ku butonde obw’enjawulo, langi, n’ebifaananyi okufuula obuveera obumu obw’ebintu obumu okusikiriza abaguzi.

Emitendera egy’omulembe mu dizayini ya mono-material mulimu:

• Dizayini ezitali za maanyi ate nga nnyonjo .

• Okukozesa ebintu ebitangaavu .

• Okuyingiza ebiwandiiko n'ebifaananyi .

• Langi ezirimu obuvumu era ezitambula .

Okukozesa obuveera bwa mono-material .

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) bulina enkola ez’enjawulo mu makolero ag’enjawulo. Ka twekenneenye ebimu ku bikozesebwa ebisinga okukozesebwa:

Ebikozesebwa mu kupakira .

• Emmere Okupakinga : Ebiveera ebikoleddwa mu mubiri (mono-material plastics) byeyongera okukozesebwa mu kupakinga emmere. Bawa eky’okuddako ekiwangaala okusinga okupakinga layeri eziwera ate nga bakuuma obukuumi bw’emmere n’omutindo.

• Ebizigo, okulabirira olususu, n’okupakinga eby’okwewunda : Ekitongole ky’ebizigo nakyo kyettanira obuveera obumu. Bawa eky’okulonda ekitali kya bulabe eri obutonde bw’ensi ku bintu ebipakinga ng’amacupa ga shampoo, ebizigo, n’ebintu ebiteekebwamu eby’okwekolako.

Eccupa .

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) butera okukozesebwa mu kukola obucupa. Zisinga okwettanirwa ebyokunywa, kuba zibeera nnyangu, ziwangaala ate nga zisobola okuddamu okukozesebwa. Eccupa z’ebisolo by’omu nnyumba kye kyokulabirako ekikulu eky’obuveera obupakiddwamu ebintu mu ngeri emu.

Firimu .

Firimu z’obuveera ezikoleddwa mu bikozesebwa mu ngeri emu (mono-materials) zikozesebwa mu mirimu egy’enjawulo. Ziyinza okusangibwa mu kupakira emmere, firimu z’ebyobulimi, n’okuzingira mu makolero. Firimu za mono-material zikuwa emirimu gye gimu ne firimu ez’emitendera mingi ate nga ziddamu okukozesebwa ennyo.

Eby’okwambala .

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) bukola ekkubo mu mulimu gw’okukola engoye. Zikozesebwa okukola obuwuzi n’emifaliso egy’obutonde egyangu okuddamu okukozesebwa okusinga egy’ekinnansi. Lino ddaala lya maanyi erikendeeza ku kasasiro w’engoye n’okutumbula circularity mu misono.

Ebitundu by'emmotoka .

Amakolero g’emmotoka era ganoonyereza ku nkozesa y’obuveera obumu. Ziyinza okukozesebwa okukola ebitundu by’emmotoka ebizitowa ate nga bisobola okuddamu okukozesebwa, gamba nga trim y’omunda, bampere, ne ttanka z’amafuta. Kino kiyamba okukendeeza ku buzibu obuva mu mmotoka mu bulamu bwazo bwonna.

Enkosa y’obutonde bw’ensi ey’obuveera obumu obw’omubiri .

Okuddamu okukola ebintu ebirala .

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) bulina obusobozi okwongera ennyo ku miwendo gy’okuddamu okukola n’okukendeeza ku kasasiro w’obuveera. Olw’okuba zirimu ekintu kimu, kyangu nnyo okwawula n’okuddamu okukola ebintu okusinga obuveera obukola ebintu bingi.

Enkola y’okuddamu okukola obuveera obumu (mono-material plastics) ekola bulungi era ekola ku ssente. Kino kitegeeza nti obuveera obusingako busobola okuddamu okukozesebwa n’okukuumibwa nga tebuli mu bifo ebisuulibwamu kasasiro n’obutonde bw’ensi.

Okuvunda kw’ebiramu .

Kikulu okumanya nti wadde obuveera obukozesebwa mu mubiri mono-material busobola okuddamu okukozesebwa, tebuvunda mu biramu. Singa bamaliriza nga bali mu butonde, basobola okutwala ebikumi n’ebikumi by’emyaka okumenya.

Eno y’ensonga lwaki kikulu nnyo okulaba ng’obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) buddamu okukozesebwa obulungi. Zirina okukung’aanyizibwa, okusunsulwa, n’okuzirongoosebwamu ebintu ebipya, okusinga okusuulibwa.

Ebiruma okusuula kasasiro .

Singa obuveera obukola ebintu ebimu tebuddamu kukola, buyinza okukoma mu bifo ebisuulibwamu kasasiro. Wadde nga tezirina bulabe bungi okusinga obuveera obukola ebintu bingi, zikyayinza okuyamba ku bizibu by’obutonde eby’ekiseera ekiwanvu.

Ebifo ebisuulibwamu kasasiro si kya kugonjoola kasasiro mu buveera. Batwala ekifo eky’omuwendo ku ttaka era basobola okuyiwa eddagala ery’obulabe mu ttaka n’amazzi.

Ekikulu mu kukendeeza ku butonde bw’ensi obuva mu buveera obw’omubiri obumu kwe kulinnyisa emiwendo gyabyo egy’okuddamu okukozesebwa. Kino kyetaagisa:

• Enkola ennungi ez’okukung’aanya n’okusunsula .

• Okusomesa n'okwetaba kw'abakozesa .

• Okuteeka ssente mu kuddamu okukola ebintu ebikozesebwa mu kukola ebintu ebikozesebwa mu kukola ebintu ebirala .

• obwetaavu bw’ebintu eby’obuveera ebikozesebwa okuddamu okukola .

Ebiseera eby’omumaaso eby’obuveera bwa mono-material .

Okunoonyereza n’okukulaakulanya okugenda mu maaso .

Nga ensi yeeyongera okumanya engeri kasasiro w’obuveera gy’akosaamu obutonde bw’ensi, abanoonyereza bakola nnyo okusobola okukola ebintu ebisinga okuwangaala. Bano banoonyereza ku ngeri empya ez’okulongoosa eby’obugagga n’enkola y’obuveera obumu.

Ekitundu ekimu ekigenda okussibwako essira kwe kukola ku buzibu bw’obuveera obw’omubiri obumu, gamba ng’eby’obugagga byabwe eby’okuziyiza n’okuwangaala. Bannasayansi bakola ebirungo ebiyiiya n’ebizigo ebisobola okutumbula omulimu gw’ebintu bino nga tebifuddeeyo kuddamu kukola.

Ebimu ku bigenda mu maaso ebisanyusa mu kunoonyereza ku buveera obw’ebintu ebimu mulimu:

• Ebiveera ebisinziira ku bio ne biodegradable .

• Ebizigo ebiziyiza .

• Ebirungo ebinywevu era ebiwangaala .

Obusobozi bw’okutwalibwa mu bantu bangi .

Abaguzi bwe beeyongera okufaayo ku butonde bw’ensi, obwetaavu bw’okupakinga ebintu ebitali bya bulabe eri obutonde bw’ensi bweyongera. Abantu banoonya ebintu ebisobola okuwangaala era ebisobola okuddamu okukozesebwa, era beetegefu okuwagira ebika ebigabana empisa zino.

Enkyukakyuka eno mu nneeyisa y’abaguzi evuga enkyukakyuka mu mulimu gw’okupakinga. Kkampuni zeeyongera okwettanira obuveera obw’ebintu ebimu ng’engeri y’okutuukirizaamu bakasitoma bye basuubira n’okukendeeza ku butonde bw’ensi.

Obusobozi bw’okutwala obuveera obumu obw’omubiri mu bungi bwa maanyi. Nga bizinensi nnyingi zitegeera emigaso gy’ebintu bino, tusobola okusuubira okulaba enkyukakyuka mpolampola okuva ku kupakira ebintu bingi.

Wabula enkyukakyuka eno ejja kwetaagisa okukolagana n’okusiga ensimbi okuva mu bonna abakwatibwako. Gavumenti, amakolero, n’abaguzi bajja kwetaaga okukolera awamu okusobola okutondawo ebiseera eby’omu maaso ebiwangaala ennyo okupakinga.

Okubumbako

Obuveera obukola ebintu ebimu (mono-material plastics) bikolebwa mu kika ky’ekintu kimu, ne bifuuka ebyangu okuddamu okukola. Ziyamba okukendeeza ku kasasiro n’okuwagira ebyenfuna ebyekulungirivu. Okunoonyereza okugenda mu maaso n’okukulaakulanya ebintu ebisobola okuwangaala kikulu nnyo. Kivaako enkola ennungi ey’okuddamu okukola ebintu n’ebintu ebiyamba obutonde bw’ensi.

Bw’olonda obuveera obukola ebintu ebimu, owagira pulaneti ennyonjo. Kola okusalawo okutegeerekeka, era oddemu okukola enteekateeka ezitakwatagana na butonde. Nga tuli wamu, tusobola okukendeeza ku kasasiro w’obuveera n’okukuuma obutonde bwaffe eri emirembe egijja.